Soheila Sokhanvari: Artistja iraniane që përdor artin si akt politik

Një mëngjes në mes të shtatorit, Mahsa Amini ishte jashtë stacionit të metrosë së Teheranit kur u ndalua nga policia iraniane e moralit. Më pas ajo u arrestua për veshjen e saj të papërshtatshme – ajo kishte veshur një hixhab të cilën e kishte vendosur “shtrembër” dhe “pantallona të ngushta” – ndaj u shoqërua në një stacion policie aty pranë. Tri ditë më vonë ajo vdiq. Familja e Mahsa pretendon se atë e rrahën për vdekje, ndërsa ishte në paraburgim. Pas këtij incidenti, protestat shpërthyen në të gjithë Iranin për vdekjen e Mahsa dhe mënyrën se si gratë trajtohen ende në vend.

“Këto protesta kanë në qendër gratë”, thotë Soheila Sokhanvari, një artiste e lindur në Iran. “Por për herë të parë në historinë e Iranit, burrat dolën në krah të grave, duke thirrur ‘ne respektojmë motrat dhe bashkëshortet tona’. Këta të rinj dhe të reja dalin në rrugë për të sfiduar me guxim regjimin dhe për të luftuar për liri, krah përkrah”. 

Është në këtë kontekst që ekspozita e re vetjake e Sokhanvarit me titull Rebel Rebel është inauguruar në Barbican në Londër. Vepra artistike e Sokhanvarit karakterizohet nga zija për njerëzit e zhdukur para Revolucionit Islamik të vitit 1979 në Iran dhe shkatërrimi i të drejtave të grave në vend që prej asaj kohe. Para revolucionit, Irani ishte një vend modern, progresiv, madje edhe në modë. Revolucioni ndryshoi gjithçka. Fondamentalizmi zuri rrënjë, i nxitur nga një regjim patriarkal që vazhdon ende sot. Vepra e saj e re vazhdon mbi këtë temë, duke eksploruar kontradiktat në jetën e grave iraniane midis vitit 1925 dhe revolucionit të 1979. “Historikisht, gratë iraniane kanë qenë simboli optik për partinë në pushtet”, shpjegon ajo. “Në vitin 1936 Reza Shahu i dha fund mbulesës së grave. Por përdorimi i saj u kthye me revolucionin, dhe gjithashtu u ndaluan të kënduarit dhe të kërcyerit në publik. Prandaj, çlirimi i grave përfaqëson një periudhë të shkurtër kohore në të cilën gratë iraniane krijuan një platformë të ndritshme për artin e tyre, por edhe nëse kjo mundësi shpesh i çonte drejt objektivizimit, ajo çuditërisht i çliroi ato gjithashtu.

E mbushur me një realizëm magjik dhe melankolik, ekspozita e Sokhanvari përfshin portrete në miniaturë të grave iraniane. “Titulli Rebel Rebel është një gjest mirënjohës për guximin e ikonave femra që ndoqën karrierën e tyre në një kulturë të dashuruar me stilin perëndimor, por jo me liritë e tij”, thotë Sokhanvari. “Midis këtyre grave janë Roohangiz Saminejad, aktorja e parë që u shfaq pa mbulesë në një film në gjuhën persiane, poetja moderniste kontroverse Forough Farrokhzad dhe shkrimtarja dhe intelektualja e shquar Simin Dāneshvar. Doja të flisja për këto ikona të një periudhe që po venitet me shpejtësi dhe të ofroja një histori alternative të Iranit modern: historinë e grave që luftuan për të drejtën e tyre të shprehjes, por që zëri i tyre u mbyt nga burrat.

Kur u pyet nëse e konsideron veten një artiste politike, Sokhanvari përgjigjet: “Ndërsa nuk e përdor në mënyrë eksplicite veprën time për gjykime politike, unë tregoj histori dhe nderoj jetën e këtyre grave radikale, duke eksploruar momentin historik në të cilin ato jetuan dhe se si jeta e tyre ndryshoi pas revolucionit të vitit 1979. Ky është një akt politik”.
Rebel Rebel po shfaqet në galerinë “The Curve” në Barbican, Londër nga data 7 tetor 2022 deri më 26 shkurt 2023

Simon Coates është artist, shkrimtar dhe themelues i platformës së artit dhe aktivizmit Tse Tse Fly Middle East

_{The Lor Girl (portrait of Roohangiz Saminejad), 2022; Let Us Believe In The Beginning Of The Cold Season (portrait of Forough Farrokhzad), 2022; Hey, Baby I’m A Star (portrait of Fouzan), 2019; Tobeh (portrait of Zahra Khoshkam), 2020; Rebel (portrait of Zinat Moadab), 2021. All works © Soheila Sokhanvari and courtesy of the artist and Kristin Hjellegjerde Gallery}