“Ajo që më mban zgjuar natën janë njerëzit që kanë mbetur pas”
Në prill të vitit 2021, kur presidenti Joe Biden njoftoi për qëllimin e tij të afërt për të tërhequr të gjithë trupat amerikanë nga Afganistani, të gjithë e dinin se vendi ishte në një numërim mbrapsht për një pushtim të plotë nga talebanët. Dy muaj përpara se lëvizja militante islamike të merrte pushtetin pas tërheqjes përfundimtare të forcave perëndimore më 31 gusht 2021, isha në shtëpi në Nju-Jork kur mora një telefonatë që do ta kthente jetën time përmbys.
Miku dhe kolegu im aktivist John Dautzenberg më pyeti nëse do të isha sponsor financiar për një aplikim vize për dy vajza të reja afgane dhe gjyshen e tyre. Nëna e vajzave, një drejtoreshë e projektit të USAID-it dhe një objektiv i njohur i talebanëve, ishte tashmë në Amerikë dhe e kapluar nga ankthi për ta çuar familjen e saj në një vend të sigurt. Pavarësisht premtimeve zyrtare për të evakuuar familjet që ishin në rrezik për shkak të lidhjes me qeverinë amerikane, aplikimet e tyre të mëparshme për viza ishin refuzuar. Kisha sponsorizuar edhe më parë aplikime për viza dhe më dukej si një kërkesë e lehtë, kështu që sigurisht thashë se do të ndihmoja.
Në fillim të gushtit, u përhap lajmi se po nisja një përpjekje për evakuim dhe telefoni im filloi të binte më shpesh. Njerëzit me të cilët kam punuar në situata krize gjatë viteve më pyesnin: “A je i përfshirë në këtë? Sepse nëse je, kam pesë njerëz që me të vërtetë duhet të largohen…”. Ndërsa kërkesat filluan të rriteshin, u bë e qartë se duhej të krijoja një ekip.
Nga mesi i gushtit, bastioni i vetëm i mbetur i koalicionit ndërkombëtar ishte aeroporti. Talibanët kontrollonin rrugët. Në këtë pikë, nuk kishte asnjë shpresë për t’i larguar vajzat, përveç nëse hipja në një avion dhe i merrja vetë.
Duke qenë se njoftimi për tërheqjen e SHBA-së u dha disa muaj më parë, do të ishte e drejtë të parashikohej një sistem evakuimesh me efikasitet ushtarak. Përkundrazi, kur zbrita në Kabul pati kaos dhe panik total. Kam punuar në zona konflikti, duke përfshirë Sirinë dhe Somalinë, por asgjë nuk krahasohet me skenat e kaosit në aeroport. Turma të dëshpëruara mbetën në luftë me njëra-tjetrën në portat e aeroportit. Viza nuk ishte garanci për nisje – nëse emri nuk ishte edhe në listën e ushtrisë amerikane të mbajtur nga një ushtar në një nga portat e aeroportit, nuk do të hyje. Dhe kushdo mund ta merrte me mend se cili ushtar dhe në cilën portë, mbante listën e saktë në të cilën ishte emri.
Vajzat që po përpiqesha të evakuoja – më e vogla vetëm tre vjeç – dhe gjyshja e tyre ishin në mes të këtij kaosi. Tashmë ato kishin lejet e udhëtimit dhe autorizimin për të hipur në një avion ushtarak amerikan, por çdo ditë i bashkoheshin turmës së njerëzve në porta, vetëm për t’u refuzuar.
Ditë të tilla ishin tepër të mundimshme. Vajzës më të vogël i ra të fikët nga dehidratimi dhe kishte nevojë për lëngje intravenoze në spital që të shpëtonte. Gjyshja e tyre, duke u përballur me rraskapitjen dhe dëshpërimin, vendosi se ky ishte fundi dhe se do të preferonte të vdiste, sesa të përballej sërish me shtypjen e turmave në aeroport. E bindëm ta provonte edhe një herë.
“Telefonatat dhe mesazhet e furishme që bazoheshin në çdo kontakt që kisha pasur me qeveritë dhe agjencitë e ndihmës anembanë botës, më në fund dhanë rezultat”
Opsioni ushtarak amerikan sigurisht që nuk do të funksiononte. Telefonatat dhe mesazhet e furishme që bazoheshin në çdo kontakt që kisha pasur me qeveritë dhe agjencitë e ndihmës anembanë botës, më në fund dhanë rezultat. Ashtu siç të gjithë po humbnin shpresat, më 27 gusht 2021, katër ditë para se të largoheshin trupat e fundit amerikanë, ne arritëm t’i bashkoheshim një përpjekjeje ukrainase për evakuim. Në atë kohë, dy vajzat dhe gjyshja e tyre ishin bërë pjesë e një grupi prej 135 personash. Mund të thoni ju, pse Ukraina? Epo, unë jam gjithmonë i gatshëm të kërkoj zgjidhje në vende të pamundura dhe kam mësuar gjithashtu se mënyra më e shpejtë për t’i çuar njerëzit në një vend të sigurt është përgjithësisht përmes çdo vendi që do t’i marrë. Në pjesën më të madhe, është një vend transit dhe vështirësia e vërtetë për të marrë azil në Shtetet e Bashkuara, Kanada ose Evropë vjen më vonë. Kam evakuuar njerëz përmes Kazakistanit, Iranit, Shqipërisë, Greqisë dhe Gjeorgjisë, ose si transit në një vend tjetër ose duke kërkuar azil të përhershëm. Më pyesin vazhdimisht se si mund ta bëj këtë punë. Një arsye e mundshme është se ruaj gjakftohtësinë kur gjendem mes kaosit. Por kur pashë që vajzat u ribashkuan me nënën e tyre në kryeqytetin ukrainas Kiev, thjesht shpërtheva në lot. Fatkeqësisht, nuk pati shumë kohë për reflektim. Mëngjesin që prekëm tokën, më ra sërish telefoni. Një numër i madh deputetesh femra duhet të largoheshin shpejt nga Afganistani. A mund t’i ndihmoja? Deri më sot, unë dhe ekipi im kemi evakuuar 1500 afganë të pambrojtur jashtë vendit. Kemi marrë me qira avionë privatë, kemi siguruar vende në fluturimet për pasagjerë dhe kemi bërë udhëtime me ndalesa me avionët e qeverisë.“Për fat të keq, ende marr 200 mesazhe në ditë nga njerëz që më thonë: “I dashur shpëtimtar...”. Çfarë zgjedhje ke ti veçse të ndihmosh?”
Dhe fundi duket shumë larg. Për fat të keq, ende marr 200 mesazhe në ditë nga njerëzit, që më thonë: “I dashur shpëtimtar...”. Ndonjëherë është e lehtë të injorosh atë që shikon në lajme, por kur njerëzit, jeta e të cilëve është në rrezik, të telefonojnë dhe të dërgojnë mesazhe 24 orë në ditë, çfarë zgjidhjeje ke veçse të ndihmosh? Shifrat janë më tepër sesa mund të përballoj dhe sado e vështirë që është, duhet t’iu jap përparësi. Fokusohem te njerëzit që nuk kanë të ardhme në Afganistanin e sotëm. Nëse jeni një police apo pilote, çfarë do të bëni në këtë Afganistan? Asgjë. Nuk ka të ardhme për ty. Tani ajo që më mban zgjuar natën janë njerëzit që kanë mbetur pas. Ne mund të kemi shpëtuar 1500 jetë, por kjo është një pikë uji në oqean në krahasim me ata që do të humbasin, teksa situata emergjente në Afganistan përkeqësohet më shumë, javë pas jave. Pothuajse i gjithë vendi tani përballet me urinë. Ekonomia ka rënë. Dhe gjithë kjo përgjegjësi e madhe për këtë katastrofë bie mbi perëndimorët. Ndërsa talebanët hynë në Kabul gushtin e kaluar, fondet perëndimore që përbënin tre të katërtat e të gjithë buxhetit kombëtar u zhdukën po aq shpejt sa trupat amerikanë. Me të u zhdukën edhe pagat e mësuesve, nëpunësve civilë dhe mjekëve. Të paktën 9,5 miliardë dollarë të aseteve afgane në bankat amerikane u ngrinë, duke e lënë vendin pa një sistem bankar funksional. Bizneset nuk mund të tërheqin para për të paguar furnizimet ose pagat. Familjet nuk mund të përdorin kursimet e tyre për të paguar për ushqime. Me të vërtetë nuk ka para në banka. Raportohet që ka familje aq të dëshpëruara sa po shesin veshkat për të blerë ushqime. Disa kanë përfituar, duke shitur vajzat e tyre të vogla për martesë. Është me të vërtetë ferri në tokë. Sipas Programit Botëror të Ushqimit (WFP), 23 milionë afganë – më shumë se gjysma e popullsisë – nuk po marrin mjaftueshëm ushqim. Në nëntor të vitit 2021, David Beasley, kreu i WFP-së, tha për BBC-në se kjo është “kriza më e rëndë humanitare në tokë”. Në janar të vitit 2022, Kombet e Bashkuara bënë thirrje për 5 miliardë dollarë, kërkesa e tyre me vlerën më të madhe që është bërë ndonjëherë për një vend. Ato paralajmërojnë se një milion fëmijë mund të vdesin menjëherë.“Askush nuk po e injoron shtypjen e turpshme të grave nga talebanët dhe abuzimet me të drejtat e njeriut, por ne nuk mund të kushtëzojmë mbështetjen humanitare”
Është shumë ironike fakti që civilët afganë po ndëshkohen dyfish. Së pari, duke u qeverisur nga talebanët me gjithë brutalitetin e tyre fanatik, dhe së dyti nga SHBA-ja dhe aleatët perëndimorë, duke jetuar nën këtë regjim. Për ta bërë të qartë: sanksionet që synojnë të shënjestrojnë talebanët në të vërtetë po çojnë miliona njerëz të zakonshëm drejt urisë. Askush nuk po e injoron shtypjen e turpshme të grave nga talebanët dhe abuzimet me të drejtat e njeriut, por ne nuk mund të kushtëzojmë mbështetjen humanitare. Miliona jetë janë në rrezik. Në gusht, presidenti Biden premtoi se tërheqja e SHBA-së nga Afganistani nuk do të nënkuptonte fundin e mbështetjes së SHBA-së për popullin afgan. Megjithatë, këto duken si fjalë boshe kur vendi është në prag të urisë masive për shkak të sanksioneve amerikane. Pra, cilat janë masat urgjente që Biden duhet të marrë?- Shkrirja e rezervave të huaja në mënyrë që qytetarët afganë të mund të përdorin paratë për të paguar ushqimet dhe bizneset të mund të paguajnë punonjësit.
- Vënia në zbatim e sanksioneve që synojnë aktorët e këqij dhe jo institucionet. Të lësh fëmijët të vdesin nga uria nuk përbën një ndëshkim për talebanët.
- Rritja e ndihmës financiare si një çështje jashtëzakonisht urgjente dhe qartësimi ligjor i bankave për të lejuar agjencitë e ndihmës financiare të përdorin paratë.
- Komunikimi i këtyre ndryshimeve për t’u miratuar shumë qartë në mënyrë që bankat të mos shqetësohen për pasojat nga Thesari i SHBA-së.
- Përshpejtimi i kërkesave për azil të afganëve që jetojnë në harresë në mbarë botën dhe garantimi i një largimi të sigurt për ata që janë më të rrezikuar brenda Afganistanit.
- Nëse keni shumë para, investojini vetë në një avion çarter për të evakuuarit. Për këtë mund t’ju ndihmoj unë! Më kontaktoni në adresën e emailit më poshtë.
- Përdorni fuqinë e votës. Shkruajuni letra përfaqësuesve që keni zgjedhur.
- Bëni telefonata. Telefononi mediat vendase. Mos lejoni që ky problem të shuhet së bashku me popullin afgan.
- Nëse jeni në shkollë, qoftë si nxënës apo mësues, organizohuni me klasën që t’i shkruani përfaqësuesit që keni zgjedhur, duke i kërkuar që të ndihmojë në kërkesën për azil të një mësueseje apo aktivisteje nga Afganistani. Mund t’ju ndihmoj të bashkoheni.
- Dhuroni për Fondin Humanitar të Kombeve të Bashkuara për Afganistanin.
