A është ushqimi që hamë shkaku i një krize të shëndetit mendor?

Ushqimet ultra të përpunuara (UPF) përbëjnë më shumë se gjysmën e dietës në Mbretërinë e Bashkuar dhe 73% në SHBA, një prirje që pritet të rritet. Një raport zbuloi se ndërsa shtetet pasurohen më shumë, njerëzit priren të konsumojnë më shumë ushqime ultra të përpunuara (mendoni për listat e gjata të përbërësve me fjalë që tingëllojnë si shkencore, në vend të ushqimeve të njohura integrale). Ndërkohë, sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH), një në tetë njerëz në mbarë botën tashmë është i prekur nga një çrregullim mendor. Pra, a ekziston ndonjë lidhje? Kimberley Wilson, psikologe e diplomuar që jeton në Mbretërinë e Bashkuar dhe autore e librit të ardhshëm, Unprocessed: How The Food We Eat Is Fuelling Our Mental Health Crisis, beson se po. “Nuk ka asnjë studim të vetëm që pohon se dieta ultra e përpunuar e stilit perëndimor është e dobishme për shëndetin mendor. Dietat e pasura me ushqime ultra të përpunuara shoqërohen me depresion më të lartë, ankth më të theksuar dhe rrezik në rritje të sëmundjes së Alzheimerit dhe demencës”, thotë ajo. 

Disa lëndë ushqyese kanë demonstruar se përmirësojnë gjumin dhe ulin stresin, depresionin dhe ankthin. Prandaj është e arsyeshme të supozohet se konsumimi i ushqimeve ultra të përpunuara, ku lëndët ushqyese hiqen për shkak të proceseve intensive industriale, paraqet rrezik për shëndetin mendor. “Truri ynë përbëhet nga lëndë ushqyese”, shpjegon Wilson. “Ai funksionon duke dërguar sinjale kimike dhe këto kimikate, si serotonina, dopamina dhe citikolina, përbëhen nga lëndë ushqyese. Konsumimi i më shumë ushqimeve ultra të përpunuara bën që ato të zëvendësojnë më shumë lëndë ushqyese në dietën tonë”. Profesoresha Adrienne O’Neil, bashkëdrejtore e Food & Mood Centre në Australi (një vend ku konsumi i ushqimeve ultra të përpunuara mbulon 42% të marrjes së kalorive), thotë se ndikimi negativ në shëndetin mendor i atribuohet “vetive pro-inflamatore” të këtyre ushqimeve dhe se një dietë pro-inflamatore është e lidhur me një rrezik më të lartë të depresionit. Dr. Adam Drewnowski, lider me famë botërore në studimin e pabarazive sociale që lidhen me ushqimin dhe shëndetin, thotë se është një rreth vicioz: “Cilësia e dietës ndikon në shëndetin mendor, por zgjedhjet e ushqimit ndikohen gjithashtu edhe nga mirëqenia mendore”, shpjegon ai, duke shtuar se “stresi, në veçanti, na nxit të marrin vendime të gabuara ushqimore”. Me fjalë të tjera, jemi zënë në një kurth dëmtues.

Por, me siguri jemi ne ata që vendosim se çfarë të hamë, apo jo? Kjo nuk është plotësisht e vërtetë, thotë Wilson, pasi “shumica dërrmuese e faktorëve që përcaktojnë se çfarë hamë buron nga shoqëria”. Le të marrin në konsideratë këtë: zonat më të varfra në Mbretërinë e Bashkuar kanë pesë herë më shumë pika të ushqimit të shpejtë se ato më të pasurat dhe 1.2 milionë njerëz në MB jetojnë në “shkretëtira ushqimore”, ku produktet e freskëta janë të paarritshme gjeografikisht. Pastaj, është buxheti: “Një dietë e shëndetshme është tri deri në gjashtë herë më e shtrenjtë se ajo e bazuar në ushqime ultra të përpunuara”, thotë Wilson. Prandaj, të ngrënit shëndetshëm po u përket të pasurve. “Ajo që ka më shumë rëndësi është fuqia blerëse”, thotë Drewnowski. “Jo të gjithë kanë të njëjtën shkallë zgjedhjeje”.

Për më tepër, kompanitë ushqimore shpenzojnë çdo vit miliarda dollarë për reklama. Nëse marrim si shembull Brazilin, 91% e reklamave të artikujve ushqimorë janë për ushqime ultra të përpunuara. Ky bombardim, sipas Wilson, “përdor dobësitë e natyrshme të qenies njerëzore. Reklamat ndikojnë në programimin tonë evolucionar, që pohon se duhet të shfrytëzojmë çdo mundësi për t’u ushqyer, të zgjedhim ushqime me kalori dhe të përfitojmë sa më shumë vlera, duke shpenzuar sa më pak energji që të jetë e mundur”. Kur ne dorëzohemi dhe konsumojmë këto ushqime, kjo pasohet me një reaksion kimik: “Truri çliron një sërë substancash, duke përfshirë peptidet opioide”, thotë Drewnowski. Këto substanca veprojnë në tru në të njëjtën mënyrë si droga, duke prekur sistemin e tij të shpërblimit. Në fakt, studiuesit argumentojnë se ushqimet ultra të përpunuara plotësojnë kriteret për t’u etiketuar si substanca që shkaktojnë varësi. Nuk është çudi nëse jemi të varur.

Megan Riddle, një psikiatre pranë Eating Recovery Center në Denver, thotë se mënyra se si ushqehemi nuk është një zgjedhje e thjeshtë, që “ndikohet nga pabarazitë e thella kulturore dhe racore”. Ajo më tej thotë se “Ushqimi është i ndërthurur me kulturën dhe përkatësinë etnike, me pushtetin dhe shtypjen. Grupet e margjinalizuara historikisht kanë nivele më të larta të pasigurisë ushqimore. Ekziston gjithashtu një ndërgjegjësim më i madh se si ushqimi është përdorur historikisht, edhe sot, si një formë shtypjeje”. Ajo gjithashtu thekson se, në ditët e sotme, ajo që zakonisht etiketohet si “e pashëndetshme”, “stigmatizon ushqimet me prejardhje të caktuar etnike ose kulturore, duke përjetësuar kështu paragjykimet”. Për Wilson, ajo kufizohet me fajësimin e viktimave. “Në Mbretërinë e Bashkuar, njerëzit më të varfër duhet të shpenzojnë deri në 74% të të ardhurave të tyre të disponueshme për të patur një dietë të shëndetshme, ndërsa për familjet më të pasura shifra është vetëm 11%. Ideja se kjo është një zgjedhje personale është fyese”.

Kjo statistikë nga O’Neil na bën të reflektojmë: “Njerëzit me sëmundje të rëndë të shëndetit mendor vdesin 10 deri në 25 vjet më herët se ata pa këtë”, dhe ajo që hamë ka një ndikim të madh. Sistemet tona ushqimore drejtohen nga politika, pushteti dhe fitimi. “Njerëzit më të varfër në Angli vdesin 10 vjet më të rinj se të pasurit [në SHBA është gati 15 vjet] dhe nuk bëhet fjalë për zgjedhje personale, por se ku jetoni, çfarë mund të përballoni dhe si ndikon mjedisi në shëndetin tuaj”, thotë Wilson. “Sistemi global i ushqimit duhet të ndryshojë, por ky ndryshim kulturor nuk do të vijë nga individët. Ekziston nevoja për një ndryshim në politika dhe vetëm qeveritë janë në gjendje ta bëjnë këtë”.
Unprocessed: How The Food We Eat Is Fuelling Our Mental Health Crisis nga Kimberley Wilson do të botohet nga shtëpia botuese “WH Allen” më 23 shkurt 2023

Laura Potter është gazetare, shkrimtare dhe redaktore, artikujt e së cilës janë botuar në “The Observer”, “The Guardian’s Saturday”, “The Times”, “Women’s Health” dhe “Men’s Health”